TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAYNAK SİTESİ

Edebiyat'a dair her şey alikaramanhoca.com 'da

Üyelik Girişi
KAHRAMAN KADINLARIMIZ
TÜRK BASINININ TARİHSEL GELİŞİMİ
EDEBİYAT KONU ANLATIM VE SORU ÇÖZÜM VİDEOLARI
TYT-AYT ÖNEMLİ HATIRLATMALAR
SINIFLARA GÖRE DERS NOTLARI
TÜRKÇE (DİL VE ANLAM BİLGİSİ)

FİİLİMSİ (EYLEMSİ)

Fiilimsiler (Eylemsiler)

Fiilden (eylemden) türeyen ancak tam olarak eylem bildirmeyen, fiillerin aldıkları zaman kiplerini ve kişi eklerini alamayan yalnızca “-ma, -me” gibi olumsuzluk eklerini alabilen sözcüklere “fiilimsiler ya da eylemsi” denir. Fiilimsi adı üzerine düşünüldüğünde de fiile benzeyen ancak tam olarak fiil olmayan manası çıkmaktadır.

ü  “Gelir” sözcüğü bir fiildir. Ancak “gelmeden, seven, çalışarak…” gibi sözcükler her ne kadar fiile benzese de aslında tam olarak fiil değildir. Bu sözcükler fiilimsi olarak adlandırılır.

Fiilimsi ekleri eylemi fiille isim arasında bırakır.

Bazı fiilimsiler ek fiil alarak yüklem olabilmektedir.

Fiilimsiler cümle içerisinde isim, sıfat, zarf gibi görevlerde kullanılabilir.

Örnek:

Sınıfını çalışarak geçti. (Zarf fiil)

Buğday ekmek bu sene çiftçiye kazandıracak. (İsim fiil)

Tükenmiş sevdanın izlerini taşıyor bu yürek. (Sıfat fiil)

Fiilimsiler üç başlıkta incelenir:

FİİLİMSİLER

İsim Fiil

Sıfat Fiil

Zarf Fiil

1. İsim Fiil (Ad Eylem)

Fiillere getirilen “-mA, -Iş, -mAk” ekleriyle türetilen, bir eylemin, oluşun, kılışın adı olan sözcüklerdir. İsim fiiller bir eylemin ismi olur. Örneğin “yürümek” sözcüğü ele alındığında yapılan bir eylem, isim fiil ekiyle eylemin adı olmuş durumdadır.

İsim fiil ekleri şunlardır: -me, -ma/-ış, -iş, -uş, -üş/-mek, -mak (Bu ek her halükarda isim fiil ekidir)

İsim fiil eklerini “ma(y)ışmak” şeklinde kodlayabiliriz.

Örnekler

Ahmet’in anlatışını tüm sınıf beğendi.

Kitap okumak beynimizi güçlendirir.

Haklı olduğunu kanıtlamaya çalışıyordu.

Karıncanı sürekli çalışması bizleri şaşırtıyor.

Denizi seyretmek insana huzur veriyor.

Bakışlarından saklanarak odadan çıktım.

UYARI: İsim fiil ekini almış bazı fiilimsiler kalıplaşarak isim haline gelmiştir. Bu tür isimleri isim fiillerle karıştırılmamalıdır.

  • Buğday ekmek bu sene kazandıracak.
  • Bakkaldan üç ekmek aldım.

Yukarıdaki örneklerden birincisi buğdayı toprağa ekmek manası taşıdığından, bir hareketlilik hali bulunduğundan isim fiil yani fiilimsidir. Ancak ikinci örnekteki “ekmek” bir gıdanın ismi olduğundan isim fiil değildir.

İsim fiil eki aldığı halde kalıplaşarak isim haline gelmiş diğer sözcükler şunlardır:

Dondurma yedim.

Yaprak sarmasını severim.

Kazmayı taşa vurdu.

Atatürk ileri görüşlü bir liderdi.

Kolundaki dövmeyi sildirdi.

Çıkış noktasına geldik.

Sallama çay aldım.

Kavurma, asma, yazma, dolma, yağış, yemek….


2. Sıfat Fiil (Ortaç)

Fiil köklerine gelen eklerle fiilleri türeten, cümle içinde sıfat göreviyle kullanılan sözcüklerdir.

Sıfat fiiller tek başlarına kullanıldıklarında adlaşmış sıfat olur.

Sıfat fiiller niteleme sıfatı olarak kabul görürler.

Sıfat fiiller “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” eklerinin fiillere getirilmesiyle yapılır. Sıfat fiil eklerinin akılda kolayca kalabilmesi için şu şekilde kodlayabiliriz:

“Anası mezar dikecekmiş”

Örnekler:

Unutulmayan günler hep hafızamızda yer alır.

Eli öpülesi adamdır.

Çalışanlar emeklerinin karşılığını bir gün alır.

Anlaşılmaz hareketler yapıp duruyordur.

Benzer hatalar yüzünden ilerleme kaydedemiyoruz.

Tanıdık komşular hep yardımcı olur bize.

Gelecek güzel günler bizi bekliyor.

Yapılacak işlerimiz var.

Tükenmiş sevdalardır bizi yıpratan.

Geçmiş günlerimizi özlemle arıyorum.

  “-en, -an” her zaman sıfat fiildir.

UYARI 1: Bazı sıfat fiiller kalıplaşarak isimleşmiştir.

Dolmuşla Kadıköy’e geçtik.

Pazardan 2 kg yemiş aldık.

İçeceklerimizi bagaja yerleştirdik.

Giyecek

Yiyecek

Silecek

Çekecek

Oturacak

Yakacak

UYARI 2: Sıfat fiil eklerini alan sözcükler ile zaman ekini almış fiiller birbirleriyle karıştırılmamalıdır.

Yaşlanmış sandalla denize açıldı. (Sıfat fiil)

Görmeyeli Ali Amca bayağı yaşlanmış. (Fiil)

UYARI 3: Sıfat fiiller edatlarla kalıplaşmış bir şekilde de kullanılabilmektedir.

Dövecek gibi bakıyordu.

Ölecek kadar çok seviyordu.

UYARI 4: Sıfat fiiller yardımcı fiillerle birlikte de kullanılabilir.

Durduk yere bu olayı soracak oldu.


3. Zarf Fiil (Bağ fiil, Ulaçlar)

Fiillerden türetilen, cümlede zarf tümleci olarak kullanılan ve genellikle yüklemi durum ile zaman yönünden niteleyen fiilimsilerdir. Zarf fiil ekleri şunlardır: “-ken, -alı, -madan, -ince, -ip, -arak, -dıkça, -e….-e, -r…..-maz, -casına, -meksizin, -dığında, -esiye”

Zarf Fiil Örnekleri

Çabalayarak bugünlere gelebildik.

Gülümseyince içimde bir coşku oluşuyordu.

Canım sıkıldıkça sahile yürüyüşe giderim.

Durmaksızın çalışıyordu.

Onu uçaktan iner inmez buldum.

Çalışıp para kazanmak istiyordu.

Bu sınıftan gideli üç gün oldu.

İşin hakkını vermeden yükselemezsiniz.

İnşaatta çalışırken keşfedilmişti.

Gerektiğinde tüm mahalle yanınızda olacak.

Ölesiye peşinden gidiyordu.

Zarf fiiller, durum ve zaman bildirenler olarak iki grupta incelenebilir.

UYARI: “-ken” zarf fiil eki isimlere eklendiğinde yalnızca zarf olur.

10 yaşındayken İzmir’de oturuyorduk.

UYARI 2: Zarf fiilleri bulmak için yükleme “nasıl” ve “ne zaman” soruları sorulabilir.

(alıntılar yapılmıştır.)


Yorumlar - Yorum Yaz
İSLAMİ DÖNEM İLK DİL VE EDEBİYAT ÜRÜNLERİ
TÜRK EDEBİYATININ DÖNEMLERİ