ANONİM HALK EDEBİYATI

Yârim İstanbul'u mesken mi tuttun,

Gördün güzelleri beni unuttun,

Sılaya gelmeye yemin mi ettin.

Gayri dayanacak özüm kalmadı,

Mektuba yazacak sözüm kalmadı.

Uzaktan ses duyulmaz

Taş sert ise oyulmaz

Her şeye doyulur da 

Benim yavruma doyulmaz

İlkbaharda her çiçekler bezeri,

Sonbaharda döker yaprak gazeli,

Kardeşim şehit olmuş nerde mezarı?

Felek beni taşa çaldı neyleyim.

Felek sille vurdu ben oldum sersem,

İyi olmaz dediler her kime sorsam,

Varsam da hekime muayene olsam,

İyi olmadık derdi hekim neylesin.

 (Not: Bazı bölümler alıntıdır.)

ANONİM HALK EDEBİYATI DİĞER ÜRÜNLERİ

Masal

• Düz yazı (nesir) şeklinde söylenir. Kimi masallarda kısa da olsa manzum parçalar görülür.
• Masallar tamamen hayal ürünüdür.
• Anonim bir türdür. 
• Masalın giriş bölümünde tekerleme denilen kalıplaşmış sözlere yer verilir. 
• Olamayacak şeylerin sıralandığı başlangıç tekerlemesi, hem dinleyenlerin ilgisini çekme hem de birazdan anlatılacak olağanüstü olaylara dinleyiciyi hazırlama işlevi görür.
• Masalın son bölümünde ise masalda gelişen olaylar sonuca bağlanarak masal bir tekerlemeyle bitirilir.
• Masallarda dinî inançlar ve millî duygular pek işlenmez. (evrenseldir). 
• Masal kişileri bir padişah, bir tüccar, bir koca karı, Altın Toplu Sultan ya da Keloğlan gibi yersiz adsız kişilerdir. İnsanların yerini kimi masallarda hayvanlar alır ya da maceralarına devler, periler, ejderhalar... gibi gerçekte var olmayan tabiatüstü varlıklar karışır. 
• Masallarda dinleyenlerin alacağı dersler vardır. 
• Masallar mutlu sonla biter. 
• Olayların geçtiği zaman belirsizdir. 
• Masalların anlatımında çoklukla duyulan geçmiş zaman (-miş) ya da geniş zamanın rivayeti kullanılır.
• Masallarda mekânlar da belirsiz ya da gerçekte var olmayan yerlerdir. 
• Masalların dili sade, üslubu da akıcıdır.  
• Masallar yoğun bir anlatıma sahip kısa anlatılardır.
• Pertev Naili Boratav ile Eflatun Cem Güney'in Türk masalları üzerine yaptıkları birçok derleme ve çalışma mevcuttur.

Efsane 

• Efsane; bir yer, kişi ya da olay hakkında inanılarak anlatılan, genellikle olağanüstü özelliklere sahip, sanatsal üslup kaygısından yoksun kısa anlatılardır. 
• Anonim halk edebiyatı ürünleridir.
• Kısa mensur (düzyazı) anlatılardır.
• Konuşma diliyle söylenir, edebî bir kaygı içermez.
• Konusu bir kişi, yer veya olaydır.
• Çoğunlukla olağanüstü olayları içerir.
• Efsaneyi aktaran kişi ve dinleyiciler anlatılanların gerçek olduğuna inanır. Bu, efsaneyi masaldan ayıran en önemli özelliktir.
• Kimi efsanelerde kutsiyet vardır. Din büyüklerinin yaşamları ve olağanüstü davranışlarıyla ilgili bu tür efsanelere "menkıbe" denmektedir.
• Efsaneler, genelde bir mesaj ya da öğüt verir.
• İçinden çıktığı toplumun kültürel değerlerini içerir. Ancak bazı efsanelerin benzerlerini farklı kültürlerde de görmek mümkündür.

Menakıpname

• Menkıbe; din büyüklerinin (ermiş kişi, evliya) yaşamları, maceraları ve olağanüstü davranışlarıyla ilgili hikâyelerdir.
• Menakıp, menkıbe sözcüğünün çoğul halidir.
• Menakıpname ise menkıbelerden oluşan eserlere verilen ortak isimdir.
• Birer sözlü edebiyat ürünü olan menkıbeler, sözlü kültürde çeşitlenerek yayılır. 
• Bu tür eserleri diğer sözlü edebiyat ürünlerinden (masal, efsane vb.) ayıran temel özellikler şunlardır: gerçek kişileri konu alması, ilgili kişinin yaşadığı zaman ve mekânın bilinmesi, anlatılan olayın gerçek olduğuna inanılması.

Halk Hikâyeleri

• Gerçeğe yakın olayların yer yer doğaüstü unsurlarla birlikte verilerek anlatıldığı uzun soluklu anlatım türüdür. 
• Geleneksel bir içeriği olan, kuşaktan kuşağa sözlü olarak aktarılan öykülerdir.
• Halk hikâyeleri, destan söyleme geleneğinin devamıdır. 
• Nazım - nesir karışık bir yapıya sahiptir. Nazım (şiir) bölümü saz eşliğinde söylenir.
• Sözlü edebiyat ürünleridir (anonim).
• Kişiler ve olaylar gerçeğe yakındır; olağanüstülükler sınırlıdır.
• Bu hikâyelerin metinleri kurmacadır ve bu metinlerde dil şiirsel işleviyle kullanılmıştır.
• Genellikle aşk ve kahramanlık konuları işlenir. Bazı hikâyelerde aşk ve kahramanlık beraber işlenir. 
• Halk hikâyelerinin yayılıp tanınmasında âşıkların yanı sıra XV. yüzyıldan itibaren özellikle büyük şehirlerde rastlanan meddahların da önemli bir rolü olmuştur.
• Ortaya çıktıkları dönemin sosyal, siyasal ve kültürel özelliklerini yani zihniyeti yansıtır.
• Olaylar halkın anlayacağı sade bir dille anlatılır.
• Halk hikâyesinin içinde masal, efsane, fıkra, deyim, atasözü, bilmece örneklerine rastlanabilir.
• Genellikle mutlu bir biçimde biter.
• Halk hikâyeleri ilahî bakış açısı ile oluşturulur. 

Tekerlemeler

• Ses ve sözcük oyunlarıyla kurulan kalıplaşmış sözlerdir.
• Tekerlemelerde güldürmeye, şaşırtmaya, abartmaya dayalı söz kalıpları birbiri ardınca sıralanır.
• Tekerlemeler; bağımsız olarak söylendiği gibi masallarda, meddah hikâyelerinde, halk tiyatrosunda, çocuk oyunlarında ya da bilmecelerde de görülür.
• Belli bir konusu yoktur.
• Tekerlemeler, anlamlı olabildiği gibi anlamsız sözlerden de oluşabilir.
• Mensur (düzyazı), manzum (ölçülü-uyaklı şiir) manzum-mensur karışık olmak üzere üç şekilde olabilir.
• Tekerlemeler oluşturulurken seci, aliterasyon, ölçü, uyak gibi ahengi ve ritmi sağlayan unsurlardan yararlanılır.

Bilmeceler

• Bir şeyin niteliklerini üstü kapalı söyleyerek onun ne olduğunu dinleyene ya da okuyana bırakan oyundur. 
• Amaç; adı verilmeden kapalı bir şekilde, yakın-uzak ilişkilerle ve çağrışımlarla ifade edilen varlık, kavram ya da olayı buldurmaktır. 
• Cevaplar çoğu kez tek bir sözcüktür.
• Bilmeceler "ol nedir?", "bil bakalım", "bilen bilsin", "ne derler?" şeklinde bir soru cümlesi de içerebilir. Ancak bilmecelerde genelde soru sadece ima edilir.
• Bilmecelerde cevabı tarif etmek için çeşitli söz sanatlarıdan yararlanılır.
• Bilmecelerin önemli bir kısmı manzumdur (ölçülü, uyaklı şiir). 

Geleneksel Türk Tiyatrosu

• Modern tiyatronun dışında kalan ve kökleri İslamiyet öncesine kadar dayanan Türk seyirlik oyunları genel olarak Geleneksel Türk Tiyatrosu olarak anılmaktadır.  
• İslamiyet öncesinde sığır, yuğ, şölen adları verilen törenlerindeki gösteriler Türk tiyatrosunun ilk örnekleri sayılabilir.

Geleneksel Türk tiyatrosunun başlıca ürünleri şunlardır:

• Meddah
• Gölge Oyunu (Karagöz)
• Orta Oyunu
• Köy Seyirlik Oyunları

Genel Özellikleri

• Bu oyunların tümü sözlü edebiyat ürünüdür.
• Yazılı bir metne dayanmazlar.
• Usta-çırak ilişkisi ile gelişir ve devam eder.
• Müzik ve dans bu oyunların ayrılmaz bir parçasıdır.
• Taklit tüm oyunlarda önemli bir yere sahiptir.
• Oyunlarda "gerçekçi" değil, "soyut" (simgesel) bir anlatım kullanılır (göstermeci tiyatro).
• Oyunlardaki genel amaç güldürmek ve eğlendirmektir.

 AŞIK TARZI HALK EDEBİYATI İÇİN TIKLAYINIZ!!!