ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES ÖZELLİKLERİ

ÜNSÜZ YUMUŞAMASI(ÜNSÜZ DEĞİŞİMİ):

Süreksiz sert sessizlerden biriyle (p, ç, t, k) biten kelime ünlüyle başlayan ek aldığında kelime sonundaki süreksiz sert sessiz yumuşar. p>b’ye, ç>c’ye, t>d’ye, k>g veya ğ’ye dönüşür.

Kanat>kanadına

Uçak>uçağa

Tıkaç>tıkacı

Çorap>çorabı

Not: Bazı tek heceli sözcüklerde, özel isimlerde ve bazı yabancı kökenli sözcüklerde yumuşama olmaz.

İpi, otu, saçı…

Mehmet’in, Uşak’ın…

Milleti, cumhuriyeti, hukuku…

Not: Türemiş fiillere ünlü ile başlayan ek geldiğinde çoğu zaman yumuşama olmaz.

Birik-en, birik-im, gecik-ince, toplat-ırız… Bu tür kullanımlara aynı zamanda yumuşamaya aykırı kullanımlar denir.

ÜNSÜZ UYUMU(SERTLEŞME, BENZEŞME)

Sert ünsüzle (f, h, s, ş, p, t, k, ç) biten kelime “c, d, g” ile başlayan ek geldiğinde bu eklerin başındaki sessizler “ç, t, k” ye dönüşür.

Börek-ci> börekçi

Aş-cı> aşçı

Çalış-dır->çalıştır-

Kardeş-ce>kardeşçe

Et-gi>etki

Giriş-gen>girişken

NOT: Bu kural sayılarda ve kısaltmalarda da geçerlidir.

1923’te                                                            RTÜK’ten

34’ten                                                              TÜBİTAK’tan…

Not: “üçgen, beşgen…” gibi bazı geometri terimlerinde sertleşme görülmez.

ÜNSÜZ DÜŞMESİ:

Sonu “k” ile biten bazı sözcüklere “-cik” ya da “-cek” küçültme eki(yapım eki)  ve bazen de -(i)l yapım eki getirildiğinde sözcüğün sonundaki “k” düşer.

Küçük>küçücük

Büyük>büyücek

Ufak>ufacık

Yumuşak>yumuşacık

Alçak>alçal-

Yüksek>yüksel-

Küçük>küçül-

NOT: Benzer bir düşme de “asteğmen, üsteğmen” (ast-teğmen, üst- teğmen) kelimelerinde görülür.

ÜNSÜZ TÜREMESİ

Arapçadan dilimize girmiş bazı sözcükler ünlüyle başlayan ek geldiğinde ya da “etmek, olmak” gibi ünlüyle başlayan bir yardımcı fiil geldiğinde kelime sonundaki ünsüz aslına uygun olarak ikizleşir.

His>his-s-i                              His-s-etmek

Zan>zan-n-ı                          zan-n-etmek

KAYNAŞTIRMA

 Ünlüyle biten bir kelimeden sonra yine ünlüyle başlayan ek geldiğinde araya “y, s, ş, n” ünsüzlerinden biri girer. Bu araya giren sessizlere “kaynaştırma ünsüzü” denir.

Çorba-s-ı

Boya-n-ın

Soba-y-ı

Söyle-y-e-y-im

İki-ş-er

NOT: Üçüncü tekil iyelik ekinden sonra “-de, -den” hal eklerinden biri geldiğinde araya giren “n” de kaynaştırma ünsüzüdür.

Onun evi-n-de/ evi-n-den

DUDAK ÜNSÜZLERİNİN BENZEŞMESİ

Türkçede sözcük içinde, “b” dudak ünsüzü kendinden önceki “n”yi “m”ye dönüştürür.

Sakla(n)baç>saklambaç

Dola(n)baç>dolambaç

Te(n)bel>tembel

Ka(n)bur>kambur…


İSİMLER VE İSİM TAMLAMALARINA ULAŞMAK İÇİN TIKLAYINIZ!!!