İSİM(AD) A) Varlıklara Verilişlerine Göre İsimler 1) Tür(Cins)Adı: Aynı türden varlıkları karşılayan isimlerdir. İnsan, hayvan, kuş, şehir, ülke, nehir, hala, amca… 2) Özel İsim: Dünyada tek olan, eşi benzeri olmayan, aynı türden varlıklardan sadece birini karşılayan isimdir. Ankara, Türkiye, Türkçe, Yer Demir Gök Bakır(eser adı)… Not: Bazı tür isimleri kullanılışına göre özel isme çevrilebilir. “Bizim Pamuk yine masum masum bakıyordu.” |
B) Varlıkların Sayılarına Göre İsimler: 1)Tekil İsim: Sayıca bir varlığı karşılayan isimdir. İnsan, masa, kitap…
İnsanlar, masalar, kitaplar…
Ekip, millet, sürü, demek, tümen… Not: Bazı sözcükler topluluk adı olmadığı halde kullanımına göre topluluk adı özelliği kazanabilir. Sınıf yarın geziye gidecek. (sınıf kelimesi topluluk adı olarak kullanılmış.) Sınıf, yeni temizlenmiş. Not: Topluluk adları yer adı olarak kullanıldığında topluluk adı olma özelliğini kaybeder. Kışla dün harekete geçti.(kışla, topluluk adı) Kardeşimi kışlanın önünde bekliyorduk.( kışla; yer adı, tekil isim) |
C) Varlıkların Oluşuna Göre: 1) Soyut İsim: Beş duyudan herhangi biriyle algılayamadığımız, varlığını zihnen veya kalben kabul ettiğimiz kavramlardır. Mutluluk, umut, sevinç, üzüntü, keder… 2) Somut İsim: Beş duyudan herhangi biriyle algıladığımız varlıkları karşılayan isimlerdir. Isı, ışık, ses, koku, rüzgâr, tatlı, ağaç, masa… Not: Somut anlamlı bir sözcük, anlam genişlemesi yoluyla soyut anlam kazanabilir. "Bu işte onun da parmağı var." (parmak, somut iken bu cümlede “ilgi” anlamıyla kullanılarak soyut özelliği kazanmıştır. Not: Soyut bir sözcük, somut bir varlıkla ilişkilendirilerek somutlaşabilir. “Hüzün yağar her sabah pencereme.” (hüzün, soyut bir sözcük iken yağmur özelliği verilerek somutlsomutlaştırılmıştır. |
YAPILARINA GÖRE İSİMLER: BASİT İSİM: Yapım eki almamış isimlerdir. Çekim eki alabilir. Sıralar, resim, kitabın…
Şeker + lik, yaz-ar, göz +lük + çü…
Oluşumuna göre çeşitlilik gösterir: 2. Anlam kayması yoluyla(iki sözcüğün de anlamı kaymış olabilir.) Aslanağzı(çiçek), suçiçeği(hastalık), demirbaş(bir yere ait değişmez eşya)… 3. Tür değişimi yoluyla: Sözcüklerden en az biri asıl türünden uzaklaşır. Dedikodu, kaptıkaçtı, çekyat( iki fiil birleşerek isim oldu) Ateşkes, mirasyedi, gecekondu(bir isimle bir fiil birleşip isim oldu) Giderayak, cankurtaran, çöpçatan(bir fiilimsi ve bir isim birleşerek isim oldu) Açıkgöz(bir sıfatla bir isim birleşerek isim oldu) |
İSİMLERDE KÜÇÜLTME “-cik, -ceğiz, cek” ekleriyle yapılır. Bu ekler isimlerde ayrıca acıma, küçümseme, azımsama, sevgi gibi anlamlar da katar. “Alçak yerde tepecik kendini dağ sanır.” (küçültme) “Yavrucak sabahtan beri bir şey yemedi.” (acıma) “Oğulcuğum memleketini unutma.” (sevgi) Bu insancıkları buradan uzaklaştırın. (küçümseme) “Elli liracıkla ne alabilirsin ki?” (azımsama) NOT: “-cik” eki bazen de kalıcı isim yapar. “Bahar gelince kırlar gelinciklerle dolar.” “Bademcik ameliyatı olmuş.”
|
İSİM TAMLAMALARI Bir ismin aitlik ilgisi bakımından daha belirgin hale gelmesi için başka bir isim tarafından tamlanmasıyla oluşan söz öbeğidir. İki unsurdan oluşur. Bunlardan birincisi, TAMLAYAN; ikincisi, TAMLANAN’dır. Tamlayan eki: (n)in (diğer adı ilgi eki) Tamlanan eki: (s)i (iyelik eki) İki unsuru da ek alan (tamlayan ilgi, tamlanan iyelik) tamlamadır. Çiçekler-in koku-s-u etrafa yayıldı. T.yan T.nan
Biber salçası(hammaddesi, neyden yapıldığı)
Not: Belirtisiz isim tamlamasından önce gelen sıfat, tamlamayı; belirtili isim tamlamasından önce gelen sıfat sadece tamlayanı etkiler.
Not: Belirtisiz isim tamlaması başka bir ismin sıfatı görevinde kullanılabilir. Deniz mavisi gözleri vardı. (deniz mavisi, bir belirtisiz isim tamlamasıdır. Burada “göz” isminin sıfatı olarak kullanılmıştır.
İki özellik vardır: 1.Tamlayan, tamlananın neyden yapıldığını bildirir. Demir kapı gıcırdayarak kapandı.(neyden yapıldığı)(burada –den ekinden yaralanılabilir.)
2. Tamlayan, tamlananın neye benzediğini bildirir. Aslan asker, badem göz, elma yanak (burada da “gibi” edatından yararlanılabilir.)
Okul önlüklerinin düğmeleri (Tamlayanı belirtisiz isim tamlaması) T.yan T.nan
Sicil dosyasının sayfa numaraları(ikisi de ayrı birer isim tamlaması) T.yan T.nan
NOT: 1) Tamlayan ve tamlanan arasına başka sözcükler(sıfat) girebilir. Çiçeklerin güzel kokusu etrafa yayıldı. Sıfat 2)Hem tamlayan hem tamlanan sıfat alabilir. Kırmızı çiçeklerin tatlı kokusu Sıfat Sıfat 3)Tamlayan veya tamlanan veya her ikisi de zamir olabilir. Çocukların çoğu(Tamalanan zamir) Onların bazıları(ikisi de zamir) Onun kalemi(Tamlayan zamir) 4.Tamlayanı zamir olan tamlamada, tamlayan görevindeki zamir düşebilir. Buna tamlayanı düşmüş isim tamlaması denir. Arkadaşı buraya dün de gelmemişti. (Onun arkadaşı/onun düşmüş) Bu tür tamlamaları kaç tane tamlama vardır gibi tamlama sayısı istenen sorularda sayıya dahil edemeyiz. 5.”-den” hal eki tamlayan eki(-in) yerine kullanılabilir. Öğrencilerden ikisi burada beklesin. in 6.Unsurlar yer değiştirebilir. Kokusunu duyuyorum kırlarda çiçeklerin T.nan T.yan 8. Bazen tamlanan eki kullanılmayabilir. |
SIFAT, SIFAT TAMLAMASI, SIFATLARDA YAPI KONUSUNA ULAŞMAK İÇİN TIKLAYINIZ!!!